12 substraten & bodemverbeteraars voor planten

De gezondheid van een plant of boom begint niet boven de grond, maar eronder. Wat daar in het donker gebeurt, maakt of breekt de show erboven. Hoe goed de wortels het doen, hangt grotendeels af van wat jij ze voorschotelt aan substraten en bodemverbeteraars.

In dit artikel ontdek je de soorten natuurlijke bodemverbeteraars en substraten waar je regelmatig mee te maken krijgt als je je verdiept in de verzorging van je planten.

Wat is een substraat?

Laten we beginnen bij de basis: wat is een substraat? Een substraat is gewoon het grondsoort waarin een plant wortelt. In de natuur groeit een plant alleen op de plek met geschikt substraat: een cactus zul je bijvoorbeeld niet tegenkomen in kleddernatte kleigrond. Maar in potten, bakken of tuinen ligt de regie volledig in jouw handen. De plant of boom heeft niks te willen en moet het doen met waar jij ‘m in zet.

Daarom kies je dus bewust een substraat dat past bij jouw plant én situatie.

Wat is goed substraat?

Een goed substraat:

• is luchtig genoeg voor de wortels,

• houdt water vast, maar niet téveel,

• biedt houvast voor de wortels zonder meteen een zware klomp grond te worden,

• matcht met de gewenste zuurtegraad van de plant/boom.

Daarmee is een substraat veel meer dan vulmiddel: het is letterlijk en figuurlijk het fundament van een gezonde plant of boom.

Wat is een bodemverbeteraar?

Bodemverbeteraars doen wat de naam belooft: ze verbeteren de (pot)grond die je al hebt.

En bij ‘verbeteren’ kun je denken aan:

• voeding en/of mineralen toevoegen,
• de grondstructuur verbeteren,
• de vochthuishouding beter in balans brengen;
• of de pH van de aarde corrigeren.

Overeenkomst substraat en bodemverbeteraar

Soms overlappen de 2 termen:

Zo kan kokosvezel bijvoorbeeld zowel als substraat en als bodemverbeteraar dienen. Het verschil zit ‘m vooral in de toepassing ervan en de hoeveelheid die je ervan gebruikt.

Als je kokosvezel gebruikt als bodem om zaden te ontkiemen, dan is het een substraat. Maar meng je het door je potgrond met als doel de drainage en beluchting te verbeteren, dan zou je het meer een bodemverbeteraar kunnen noemen.

Populaire soorten substraten & bodemverbeteraars

Hieronder ontdek je de meestgebruikte substraten en soorten bodemverbeteraars. Bij elke grondstof vind je een link naar het uitgebreide artikel daarover.

🌋Lava

Zowel te gebruiken als een substraat als grondverbeteraar, afhankelijk van de vorm die je kiest. Lava is poreus, rijk aan mineralen en houdt water én lucht vast zonder te compact te worden. Ideaal als je bijvoorbeeld je potgrond wilt oppeppen met wat extra structuur en/of stabiliteit.

Ook fijn: lava vergaat niet gauw en hoeft dus niet om de haverklap vervangen te worden. Meestal kun je het zelfs hergebruiken, afhankelijk van het soort lavastenen.

Lavameel wordt ook vaak ingezet tegen onkruid of om de pH te verhogen. En lavakorrels bijvoorbeeld wordt ook ingezet als substraat voor hydrocultuur of als decoratie.

Er zijn wel 6 vormen van lava voor verschillende doeleinden. Welke dat zijn en wat je ermee kunt ontdek je in dit artikel:

🥥 Kokosvezel

Kokosvezel is licht, luchtig én duurzaam. Het wordt gewonnen uit de bast van kokosnoten, en dat maakt het meteen een milieuvriendelijk alternatief voor turf. De vezels houden water goed vast, maar zorgen tegelijk voor voldoende beluchting rond de wortels. Een gouden combinatie voor bijvoorbeeld tropische planten die houden van een vochtige, maar niet meteen kleddernatte aarde.

Kokos kan puur gebruikt worden als substraat voor het stekken of als startgrond voor zaaien, maar is ook een van de meestgebruikte ingrediënten in zelfgemaakte potgrondmixen.

Door zijn neutrale pH past het zich makkelijk aan aan wat je er verder bij gooit: perliet, compost, wormenmest, je noemt het maar.

Let wel: ongebufferde kokos bevat nog zouten. In dat geval moet je het eerst goed spoelen en behandelen (ook wel ‘bufferen’ genoemd).

Hoe dat bufferen precies werkt; waar je op moet letten bij het kopen van verschillende kokosproducten (snippers, blokken, meel, vezels); en hoe/wanneer je de verschillende soorten kokos gebruikt (bijvoorbeeld als zaaigrond, of voor luchtplanten, enzovoorts), lees je in dit artikel:

💧 Perliet

Perliet is wit spul dat eruitziet alsof je piepschuim hebt gesloopt boven je potgrond.

Maar wat perliet werkelijk is: vulkanisch gesteente in de vorm van korrels. Deze zijn ultralicht, luchtig én drainerend. Water loopt er zo tussendoor, zonder de grond helemaal uit te drogen.

Daardoor is perliet ideaal als je luchtige stekgrond wilt maken of als je zware potgrond wat wilt verlichten. Zeker planten met gevoelige wortels, zoals cactussen, calathea’s of anthuriums, profiteren van de extra zuurstof en snellere drainage dankzij perliet.

Perliet bevat zelf geen voedingsstoffen, dus het is puur een structuurverbeteraar van de aarde.

In het artikel hieronder lees je hoe je perliet slim inzet, hoeveel je nodig hebt en wanneer je beter voor een alternatief kunt kiezen:

🌫️Vermiculiet

Vermiculiet is de spons onder de substraten en grondverbeteraars. Waar perliet vooral lucht en drainage geeft, doet vermiculiet het tegenovergestelde: het houdt vocht en voeding vast als buffer. De goudkleurige, glanzende vlokken zijn eigenlijk verhitte mica-mineralen die uitzetten tot lichte, poreuze schilfers.

Het is perfect voor stekjes of zaailingen die goed vochtig moeten blijven. Of als je potgrond nodig hebt die niet snel mag uitdrogen. Vermiculiet voorkomt pieken en dalen in vocht én voeding.

Je gebruikt vermiculiet meestal gemengd met andere substraten. Zeker handig bij tropische soorten of planten die graag constant vochtig staan. Denk aan caladiums, varens of alocasia’s.

Wil je weten hoeveel vermiculiet je moet gebruiken in je mix, en wat de verschillen zijn met perliet? Je leest het hier:

🟩Sphagnum mos

Sphagnum mos kun je gebruiken als substraat op zichzelf, als luchtige topping of als toevoeging aan je eigen potgrondmix.

Het kan tot wel 20 keer zijn gewicht aan water vasthouden! Alsof je een spons in je bloempot stopt dus. Maar het grote verschil met een spons is dat sphagnum niet gaat rotten of zuurstof blokkeert.

Ideaal dus voor planten met luchtwortels (zoals orchideeën) of voor soorten die van een vochtige basis houden, zoals varens, anthuriums en zelfs bepaalde tropische aroids. Verder is sphagnum immens populair bij bonsai. Ook wordt het regelmatig gebruikt voor het ontkiemen van zaden.

Extra bonus: sphagnum werkt licht antibacterieel en voorkomt wortelrot bij stekken of kwetsbare wortels. Het is ook dé klassieker voor het maken van kokedama’s of levende wandpanelen.

Er zijn verschillende soorten en kwaliteitsniveaus van sphagnum te koop. Maar: de ene is beslist de andere niet!

In het volgende artikel zie je hoe je de beste sphagnum kiest voor jouw doel ermee:

🟤 Hydrokorrels

Hydrokorrels zijn die bruine, kleiknikkers die je vaak onderin potten ziet liggen. En daar horen ze ook: ze vormen een drainerend laagje die het teveel aan water opvangt, zodat je wortels niet wegrotten. Maar dat is slechts het begin:

Ze worden ook gebruikt in hydrocultuur (een systeem waarbij planten direct in water staan met bijvoorbeeld alleen hydrokorrels als substraat). Dat werkt vooral goed bij kamerplanten met sterke wortels.

Hydrokorrels zijn herbruikbaar, pH-neutraal en relatief licht. Ze bevatten zelf geen voeding, dus als je ze enkel als volledig substraat gebruikt, moet je wel zo nu en dan voeding in het water gieten.

In het volgende artikel ontdek je hoe je hydrokorrels slim inzet op 4 verschillende manieren:

🍂 Mulch

Mulch is een verzamelnaam voor organisch materiaal dat je over je grond strooit. Denk aan houtsnippers, schors, steen en cacaodoppen. Het wordt vaak gezien als een soort winterdeken voor je tuinplanten, maar het doet veel meer dan dat:

Mulch beschermt de bodem tegen uitdroging, temperatuurwisselingen én onkruidgroei. En als het afbreekt, voedt het de bodem ook nog eens (uiteraard is dat wel afhankelijk van welk soort mulch je gebruikt).

Vooral in de tropische tuin, borders of grote potten/plantenbakken is mulch vaak onmisbaar, met name in de winter. Maar ook binnen kun je een laagje mulch gebruiken als natuurlijke, decoratieve toplaag.

Welk type mulch het best past bij jouw plant, boom of doel? En hoe dik moet zo’n laag eigenlijk zijn? Dat ontdek je allemaal in dit artikel:

🪴 Potgrond

Potgrond klinkt als iets vanzelfsprekends, maar schijn bedriegt. Wat er in die zak zit die je bij het tuincentrum koopt, is vaak een mix van turf, compost, kokosvezel en/of houtvezels: een mengsel om een soort van evenwichtige structuur te geven die voor de meeste planten ‘wel oké’ is.

Maar, en dit is een dikke maar: standaard potgrond is zelden afgestemd op jouw specifieke tropische (kamer)plant of boom. Cactussen hebben andere aarde nodig dan varens. En een monstera groeit niet bepaald vrolijk op dezelfde mix als die van bonsai-grond.

Daarom gebruiken steeds meer mensen potgrond als basis en mengen er zelf substraten bij voor een betere drainage, vochtvasthoudend vermogen of luchtigheid. Oftewel: door een eigen mix te maken kun je het substraat helemaal afstemmen op de behoeftes van de plant of boom.

Hieronder vind je 2 artikelen met meer informatie en details over potgrond:

In de ene leer je hoe je zelf een perfecte grondmix maakt, afgestemd op de wensen van jouw plantensoort. Je krijgt een overzicht van een heleboel recepten, waarbij je kunt doorklikken voor het volledige bijbehorende artikel met details.

In het andere artikel vind je een handig overzicht + schema met informatie en tips over 9 soorten potgrond. Daar kun je je inlezen welk soort potgrond geschikt is voor je doel ermee (kamerplant, boompje oppotten, tuin, enzovoorts).

🧱 Bentoniet

Bentoniet is een kleimineraal dat opzwelt als het water opneemt. Daardoor werkt het als een spons die vocht en voedingsstoffen vasthoudt, maar die deze ook weer langzaam loslaat aan de plantenwortels wanneer dat nodig is.

Bentoniet wordt vaak gebruikt als bodemverbeteraar in tuinen waar de grond te snel water doorlaat of te mineraalarm is. Denk hierbij aan zandgrond of zwaar uitgedroogde stukken grond die moeilijk voeding vasthouden.

Door een klein beetje bentoniet door de grond te mengen, verbeter je de structuur van je tuingrond én verhoog je het vermogen om voedingsstoffen vast te houden. Maar let op: het is krachtig spul, dus bij overdosering kan je bodem juist helemaal dichtslibben.

Bentoniet kopen kan hier:

De Japanse elite

Voor de fijnproevers onder de plantenliefhebbers zijn er ook de Japanse substraten. Deze gebruiken we vooral bij bonsai, maar steeds vaker ook bij tropische potplanten die iets exclusievers nodig hebben.

We bespreken hieronder:

• Akadama
• Kanuma
• Kiryu

Deze grondstoffen krijgen binnenkort ook nog een eigen artikel, maar we schreven er al beknopt wat over in het volgende artikel, mocht je er alvast iets meer over willen weten bij het gebruik ervan in potgrond voor bonsais:

🍶 Akadama

Akadama is de heilige graal van de bonsaiwereld. Deze hardgebakken Japanse kleikorrels combineren stevigheid met perfecte vochtregulatie. Ze houden water vast, maar vallen niet meteen uit elkaar (tenzij je ze te lang gebruikt).

Voor bonsai is akadama dé standaard vanwege de fijne balans tussen luchtigheid, stabiliteit en vochthuishouding. Maar ook cactussen, succulenten en tropische planten met gevoelige wortels kunnen zeker ook profiteren van dit gebakken goud.

Je gebruikt het meestal in combinatie met bijvoorbeeld kiryu of lava, afhankelijk van de soort plant en je gewenste structuur.

🪨 Kanuma

Kanuma is een zachte, poreuze vulkanische aarde. Geel van kleur, ultralicht en perfect voor planten die houden van zure bodems. Denk aan azalea’s, camelia’s of bepaalde bonsaisoorten die zuurminnend zijn.

Het grote voordeel van kanuma? Het houdt vocht vast zonder zompig te worden en zorgt voor een luchtige structuur rond de wortels. Tegelijk verlaagt het de pH van de mix, dus erg geschikt voor zuurminnende planten die slecht reageren op kalkrijke grond.

Kanuma is zachter dan akadama en breekt sneller af, wat het minder geschikt maakt voor hergebruik.

Een minpuntje is dat kwalitatieve kanuma vaak moeilijk te verkrijgen is.

🪵 Kiryu

Kiryu wordt vooral gebruikt in bonsaicultuur en bij planten die houden van stevige drainage met wat voedingswaarde. Het heeft veel weg van puimsteen.

Je herkent kiryu aan z’n grove, onregelmatige structuur: perfect om zware gronden luchtiger te maken of als drainerende basis in je mix. Het wordt vaak gemengd met akadama, omdat kiryu minder water vasthoudt dan akadama.

In tegenstelling tot de zachtere substraten breekt kiryu nauwelijks af.